تعلیم و تربیت

شرافتمندی علمی

یکشنبه 89/2/5 6:38 صبح| روش تحقیق، اخلاق علمی | نظر

چند وقتی است که درگیرِ کار پایان نامه و چند مقاله هستم. چیزهای زیادی در طی این مدت یاد گرفتم. آموختم که رعایت کردن اخلاق علمی چقدر مشکل است. چقدر مشکل است که نخواهی سر خودت و دیگران کلاه بگذاری و تحقیق شرافت مندانه ­ای انجام دهی. چقدر مشکل است از قوانین نا­نوشته ­ای که لازمه­ ی یک تحقیق سالم است پیروی کنی. راستی آیا قوانینی وجود دارد که محقق را ملزم به رعایت اخلاق علمی کند؟ یا اینکه هر کسی بنا بر میل خودش عمل می­ کند؟ طرح پایان نامه­ ی یکی از دوستانم تدوین قوانین شرافت مندی علمی در ایران است. نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشور­ها چنین قوانینی وجود ندارد. لذا لازم است چنین قوانینی تدوین شود تا محققین ملزم به رعایت آن باشند.
اما چرا این مسائل را مطرح کردم؟ یکی از پرسشنامه ­هایی که باید در تحقیقم به کار بگیرم، پرسشنامه­ ی سبک هویت (ISI-6G) است. این پرسشنامه توسط آقای ... ... به فارسی ترجمه و در اصفهان اعتبار یابی و هنجار یابی شده است. وقتی پرسشنامه را مرور کردم متوجه اشتباهات فاحشی شدم که نتوانستم در مقابلش سکوت کنم. قابل توجه خوانندگان باید عرض کنم این پرسشنامه مخصوص دانش آموزان دبیرستانی است و آقای ..... نیز این پرسشنامه را در دانش آموزان دبیرستانی اجرا کرده بود. اما یکی از سوالات پرسشنامه این بود:«از زمان جوانی می­ دانستم می­ خواهم چه کاره شوم». آیا این اشتباه فاحش و اشتباهاتی از این دست که در پرسشنامه کم نبود، اعتبار نتایج تحقیق ایشان را زیر سوال نمی­ برد؟ برخی از اشتباهات ایشان در نحوه ی ارجاع پایان متنی بود. توجه شما را به یکی از ارجاعات ایشان جلب می­ کنم:«Development Psychology, 23, 292- 297». آقای .... اگر این منبع یک مجله است، عنوان مقاله کجاست؟ نویسنده­ ی مقاله کیست؟ در چه سالی به چاپ رسیده است؟ من به عنوان یک خواننده، اگر بخواهم به این منبع دسترسی داشته باشم به کجا باید مراجعه کنم؟
اینها همه رعایت نکردن اخلاق علمی، بی احترامی به خواننده و در نظر نگرفتن حقوق آزمودنی است. و از همه آزار دهنده ­تر اینکه، این مقاله در یکی از مجلات تخصصی معتبر (مجله­ی مطالعات تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی) هم به چاپ رسیده است. البته اگر بشود نام چنین مجله ای را معتبر گذاشت.