تعلیم و تربیت

بهبود در ارزشیابی مستلزم...

یکشنبه 88/10/13 3:9 عصر| ارزشیابی آموزشی، بهبود در ارزشیابی | نظر

تحول در نهادی که شاکل? اصلی آن نیروی انسانی و رسالت و ماموریتهای آن از ظرافت و پیچیدگیهای خاصی برخورداراست در عین دشواری و موانع و پیچ  و خم های بسیار، ضرورتی اجتناب ناپذیر و امری بدیهی است. نهاد آموزش و پرورش را می توان به مثابه قلب جامعه دانست که حیاتی ترین عنصر رشد و توسعه یعنی نیروی انسانی توانمند را چون خونی تازه در شریانهای سایر بخشهای جامعه جاری می سازد. این کارکرد ویژه نهاد آموزش و پرورش را می توان کم و بیش در یکایک مؤلفه ها و عناصر متشکله آن نیز صادق دانست. درمیان مؤلفه ها و عناصر اساسی نظام آموزشی، عنصر ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را می توان از جهات مختلف ممتاز از سایر عناصر و مؤلفه های این نظام تلقی کرد. زیرا فرایند ارزشیابی از یکسو دغدغه و معطوف به فعالیتهای گسترده ای در سطوح مختلف بویژه در سطح مدارس و معلمان و مدیران می باشد و از سوی دیگر متوجه فراگیران و دانش آموزانی است که هرکنش و واکنش آنها نسبت به موضوع اثرات عمیق و گسترده ای بر خانواده و در نهایت در جامعه خواهد داشت. ضمن آنکه در داخل نظام آموزشی نیز سایر فرایندهای متشکله آن بویژه برنامه درسی و شیوه ها و روشهای آموزش و تدریس و اصولاً فرایند یاددهی – یادگیری نیز به شدت متاثر از کارکردها وروشهای ارزشیابی می باشند. با این توصیفات می توان استنباط نمود که اصلاح و تحول در روشها و قوانین و مقررات مربوط به ارزشیابی تحصیلی و تربیتی دانش آموزان یا به عبارتی همان اصطلاح سنتی امتحان، لااقل می تواند بستر مناسبی را برای تحول در سایر اجزاء تشکیل دهنده نظام آموزشی و به تبع آن در جامعه فراهم آورد. اهمیت این موضوع زمانی ارزش مضاعف می یابد که آنرا در حوزه آموزش و پرورش عمومی مورد بررسی و تحلیل قرارداد، چراکه در دوره مذکور دانش آموزان در مسیر هویت یابی و کسب فضایل قرار گرفته و در واقع استحکام زیربناهای شخصیتی و استعدادها و علائق آنها در این دوره است که شکل گرفته و در دوره های بالاتر بارورخواهد شد.
بهبود ارزشیابی مستلزم:
•    اعتماد به نفس دانش ‌آموزان
اگر فرهنگ کلاسی بر پاداش و« ستاره های طلائی» نمره و یا رتبه بندی تاکید کند، دانش‌آموز به دنبال راه هایی است که نمره خوبی بگیرد، و نه این که نیازهای یادگیری خودش را برطرف کند. در نتیجه گیری یک گزارش چنین آمده است: «زمانی که دانش‌آموزان مختار به انتخاب تکلیف هستند, تکالیف مشکل را انتخاب نمی‌کنند. آنان هم چنین انرژی و وقت خودشان را صرف پیدا کردن «پاسخ صحیح» می‌کنند. بسیاری از آنان از ترس نامناسب بودن سؤال خود تمایلی به پرسش ندارند. به دانش‌آموزانی که با مشکلی مواجه می‌شوند و نتیجه خوبی نمی گیرند، چنین القاء می‌شود که آنان ضعیف هستند و این باور دانش‌آموزان را به این جهت سوق می‌دهد که مشکلاتشان به دلیل ضعف و ناتوانی آنان در انجام کارهاست. زمانی که چنین فرهنگی برفضای آموزش غالب است دانش‌آموزان دل شکسته و ناموفق، از تلاش برای یادگیری نا امید می‌شوند و سعی می‌کنند که اعتماد به نفس خود را از طرق دیگر جبران کنند. اما دانش‌آموزان قوی همواره موفق اند، فراموش نکنیم که وظیفه آموزش عمومی تقویت وارتقاء آموزشی فراگیران به طور عام و از جمله دانش‌آموزان ضعیف است.
•    ارزشیابی از فرایند یاددهی – یادگیری نباید جدا شود.
ارزشیابی دانش آموزان باید به عنوان بخش جدایی ناپذیر فرآیند یاددهی – یادگیری و نه به عنوان نقطه پایانی آن تلقی شود .
•    از نتایج ارزشیابی در بهبود فرایند یاددهی – یادگیری و اصلاح برنامه ها و روشها و هدف غایی ارزشیابی ، اصلاح و بهبود فرآیند یاددهی – یادگیری استفاده شود و نتایج ارزشیابی ها باید در اصلاح برنامه ها و روشها مورد استفاده قرار گیرد.
•    هماهنگی میان هدف ها، محتوا، روش های یاددهی – یادگیری و فرآیند ارزشیابی.
در ارزشیابی باید تناسب و هماهنگی بین هدف ها، محتوا و روش های یاددهی - یادگیری مربوط به هر درس مورد توجه قرار گیرد.
•    توجه به آمادگی دانش آموزان.
در طراحی و اجرای انواع برنامه های ارزشیابی باید به آمادگی های جسمی، عقلی، عاطفی و روانی دانش آموزان توجه شود.
•    توجه به رشد همه جانبه دانش آموزان.
در ارزشیابی باید به جنبه های مختلف رشد بدنی، عقلی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و حرکتی دانش آموزان توجه شود.
•    توجه همه جانبه به دانش ها، نگرش ها و مهارتها
در ارزشیابی، متناسب با محتوای آموزش و پرورش باید به حیطه دانش ها، نگررش ها و مهارت های دانش آموزان توجه شود.
•    توجه به ارزشیابی دانش آموز از یادگیری های خود ( خود ارزشیابی ).
در ارزشیابی باید شرایطی فراهم شود که دانش آموز نیز بتواند از یادگیریها و عملکردهای خود و دیگر دانش آموزان ارزشیابی کند.
•    ارزشیابی از فعالیتهای گروهی.
در نظام ارزشیابی، علاوه بر ارزشیابی فردی، باید از فعالیتهای گروهی نیز ارزشیابی به عمل آید.
•    توجه به فرآیندهای فکری منتهی به تولید پاسخ.
در ارزشیابی باید علاوه بر پاسخ نهایی، به فرآیندی که منجر به تولید پاسخ شده است توجه کرد.
•    تأکید بر نوآوری و خلاقیت.
در ارزشیابی باید با تأکید بر ورش حل مسأله، زمینه رشد و شکوفایی دانش آموزان را فراهم کرد.
•    تنوع روش ها و ابزارهای اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی.
با توجه به اهداف، ماهیت و نوع موارد ارزشیابی، از انواع مختلف روش ها و ابزارهای ارزشیابی ( مانند پرسشهای شفاهی، آزمون های عملی، انواع پرسشهای عینی و انشایی، روش های مشاهده رفتار، پوشه های مجموعه کار، ارایه مقالات و طرح ها، گزارش مربوط به فعالیت های تحقیقاتی، ارزشیابی عملکردی، ارزشیابی مستمر، انواع دست ساخته ها، روش خودسنجی و .. ) استفاده شود.
•    استفاده از انواع ارزشیابی.
در فرآیند یاددهی – یادگیری لازم است با توجه به هدف ها، محتوا و روش های تدریس از انواع ارزشیابی ها ( از قبیل تشخیصی ، تکوینی، مجموعی، هنجار مرجع، درونی، بیرونی ، ملی و ... ) استفاده شود .
•    استقلال مدرسه و معلم در فرآیند ارزشیابی.
در فرآیند ارزشیابی باید استقلال مدرسه و معلم در چارچوب سیاستهای کلی آموزش و پرورش حفظ شود.
•     رعایت قواعد اخلاقی و انسانی در ارزشیابی.
به موجب این اصل، ارزشیابی باید به گونه ای ساماندهی و اجرا شود که موجب خدشه دار شدن حقوق، تعاملات انسانی، اعتماد به نفس و سلامت روانی دانش آموز یا معلم نگردد .
•    توجه به تفاوت های فردی.
در انجام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می بایست به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه شود .
•    هماهنگی در تحقق اصول ارزشیابی.
در به کارگیری اصول فوق الذکر باید میان سازمان ها، مراکز، ادارات، واحدها و سایر بخش های مسئول ارزشیابی در مورد روشها، ابزارها، معیارها و برنامه های اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، تعهد و هماهنگی کامل وجود داشته باشد.
•    بهبود مهارتها، نگرش ها و دانش معلمان.
معلم نقش تعیین کننده ونهایی در ارزشیابی آموزشی بر عهده دارد. لذا هرگونه بهبود در امر ارزشیابی مستلزم بهبود و تغییر در مهارتها و نگرش های معلمان است. برای بهبود ارزشیابی و حرکت به سمت اصول و قاعدی کهدر بالا بدان پرداخته شد معلمان باید آموزش ببینند که دیدی نوین به ارزشیابی داشته باشند. معلمین بنا بر نگرش خود نسبت به ارزشیابی، دانش آموزان خود را ارزیابی می کنند لذا اصلاح نگرش آنها به ارزشیابی میتواند در بهبود ارزشیابی بسیار موثر باشد. همچنین معلمان را باید با شیوه های صحیح تر ارزشیابی آشنا نمود. شیوه هایی چون مشاهده رفتار، پوشه های مجموعه کار، ارایه مقالات و طرح ها، گزارش مربوط به فعالیت های تحقیقاتی، ارزشیابی عملکردی، ارزشیابی مستمر، انواع دست ساخته ها، روش خودسنجی. آموزش این شیوهها به معلمان مسلما در بهبود فرایند ارزشیابی موثر خواهد بود.
•    بهبود واصلاح نگرش های والدین.
علاوه بر معلمان که به طور مستقیم در امرارزشیابیدانش آموزان شرکت دارند، والدین در خانه ارزشیابی های معلم را میتوانند تکمیل کنند. والدین با همراهی و آشنایی با شیوه های نوین ارزشیابی میتوانند گزارشات مناسبی مبنی بر نحوه عملکرد دانش آموزان در اختیار معلم قرار دهند تامعلم بتواند ارزشیابی صحیحتری به عمل آورد.