تعلیم و تربیت

رسش مغز (بلوغ و تحولات پیری)

سه شنبه 87/8/28 2:49 عصر| رسش مغز، تحولات مغز در بلوغ، تحولات دستگاه عصبی در پیری | نظر

رسش مغز در دوره نوجوانی

 

(بلوغ اساسا در مغز روی میدهد)

 

مغز به غیر از هدایت رشد و نمو بدن و نظام باز تولید فرماندهی رفتار کودک برای جدایی از وابستگی و حرکت به سوی استقلال را برعهده دارد اما بدون تردید عملکرد مغز متاثر از عواملی مانند جریانهای هورمونی سازمان روانی فرد و زمینه های اجتماعی فرهنگی است

تغییرات  دستگاه عصبی

 

الف - تغییرات شبکه نورون ها:

1. افزایش عمومی وزن محیط مغزی
2. فرایند رشد عصبی مربوط به جدا شدن سیناپس ها: یعنی تغییر ارتباطات میان سلولهای مغزی که منجر به جدا شدن مدار ها و در نتیجه عملکرد های مغزی میشود.به دو صورت شکل میگیرد.                                                  

        2-1:از بین رفتن برخی از سلولهای عصبی و تغییر الگوی جریان مغزی به عنوان قسمتی از رشد        

        2-2:زنده ماندن و بقای بقیه  سلول های  عصبی و قطع رابطه آنها با سلول های مجاور : این تغییر مدارهای عصبی بر مراکز زبانی .رفتاری و عاطفی تاثیر میگذارد.

3. انشعاباتی که دندریت ها ایجادمیکنند
4.   ایجاد و تکامل سیناپسی  :-ژنتیک:با یک برنامه خاص ارتباط نورونی  ایجاد میکند. تجربه:رفتار جدید درصورت تکرار موجب ایجاد یک شبکه بین نورونی میشود- جریانهای شیمیایی: جاذبه میان دو سلول مبتنی بر انتقال دهنده نورونی است
5. .ارتباط یافتن شبکه های نورونی قبلی و شبکه های نورونی رقیب

 ب – تداوم میلینه شدن: کورتکس قدامی و نواحی مربوط به زیر گیجگاهی وآهیانه ای میلینه میشوند .این نواحی در هماهنگ سازی برنامه ریزی  روانی کلامی توجه به نظم بخشیدن به رفتار و ترتیب حرکتی است .

ج – تجدید سازمان جسم پینه ای :جدا شدن شبکه های عمومی تر و در هم آمیخته تر و ایجاد شبکه های تخصصی تر.

د – استقلال نیم کره ای :نیم کره ها مستقل تر از هم میشوند و کارشان تخصصی تر میشود.

ح- رسا شدن نظام یا ارتباطات:                            

1- رشد زبان به عنوان یک ابزار  درونی. 2 - افزایش حافظه کاری بر اثر رسا شدن قسمت جلو مغز(پیشانی).3- کنترل شناختی رفتار در اثر ملینی  .4- تغییر در ارتباطات و شبکه های سیناپسی و رسا شدن  قسمت جلو مغز 5- رشد شناختی که درا ثر رسا شدن قسمت  جلو مغز و بالندگی عملکرد نظام هماهنگ کننده است   .6-رشد آگاهی در سطح بالاتر از خود

دانه استاس رشد آگاهی از خود را مربوط به  کورتکس قدامی و عملکرد های هماهنگ کننده آن میداند .                                             

تغییرات مربوط به رسا شدن مغز شامل موارد زیر است

1. از بین رفتن سلولها .
2. جدا شدن ارتباطات سیناپسی و ایجاد ارتباط جدید سیناپسی که از این طریق مدارها و شبکه های جدید در مغز به وجود می آید و اینها در مقایسه با نظامهای عمومی و نارس ویژگیهای اختصاصی بیشتری دارد .
3. تغییر سازمان عمومی به اختصاصی در مغز.در بر گیرنده جسم پینه ای است که دو نیم کره را به هم ارتباط میدهد و آنها را با هم هماهنگ میکند .

 تحولات مغز در دوره پیری

وزن مغز در طول سالهای بزرگسالی کاهش می یابد .این کاهش بعد از 60 سالگی به علت از بین رفتن نورون ها وبزرگ شدن بطنها ی درون مغز بیشتر میشود ودر 80 سالگی به 5-10%کاهش میرسد .کاهش نورون هادر سراسر قشر مخ به میزان مختلف ودر مناطق متفاوت آن روی میدهد .در مناطق شنوایی ، بینایی وحرکتی بالغ بر50%درصد نورون ها از بین میروند .در مقابل بخشهایی از قشر مخ مانند قطعه پیشانی که مسئولیت نظم بخشیدن به اطلاعات ، قضاوت وتفکر را بر عهده دارند خیلی کمتر تغییر میکنند .علاوه بر قشر مخ مخچه تغریبا 25%نورونها خود را از دست میدهد .سلولهای گلیال که رشته های عصبی رامیلین دار میکنند نیز کاهش می یابند واز این رو در کاهش توانایی دستگاه عصبی مرکزی دخالت دارند.

 

دستگاه خود مختار نیز ضعیف تر میشود (برای مثال بدن سخت تر میتواند با تغییرات دمای مخیط خود را وفق دهد )و در مقایسه با دوران جوانی هورمونها استرس بیشتری به داخل خون آزاد میکند .این تغییرات میتواند سبب ضعف دستگاه ایمنی واختلال خواب در سالخودگان باشد .

مغز میتواند برخی از این ضعف ها را جبران کند .نورونهای کهنه بعد از تخریب سایر نورونها سیناپسهای جدید تشکیل دادند .ورزش میتواند گردش خون در مغز را افزایش دهد  وبه حفظ ساختارهای مغز وتوانایی های رفتاری کمک کند

 

شگفتیهای مغز

 یکی از ویژگی های شگفت آور رشد مغز این است که چون نورونهای در حال رشد  برای این اتصالات سیناپسی به فضای کافی نیاز دارند بسیار از نورونها مجاور در هر منطقه ای از مغز میمیرند .خوشبختانه در دوره پیش از تولد نورون های اضافی خیلی بیشتر از تعدادی که مغز نیاز دارد تولید میشوند.

 سلولهای قشر مخ انعطاف پذیرند اگر در آغاز کودکی صدمه ای به بخشی از مغز وارد شود دیگر بخشها میتوانند وظایف آن بخش را انجام دهند .هر چقدر سن بالا تر میرود انعطاف پذیری مغز کم تر میشود

 

منابع:

1)برک،لوراای((روانشناسی رشد.ج2))ترجمه یحیی سید محمدی،تهران ارسباران1385

2)لطف آبادی،حسین((روانشناسی رشد.ج2))،تهران سمت1385

                                   

                         تهیه : سعید فرمانی و حلیمه ابراهیمی

رسش دستگاه عصبی از زمان تشکیل نطفه تا بلوغ

سه شنبه 87/8/28 2:40 عصر| رسش مغز، بازتابها، جانبی شدن | نظر

   رسش مغز

                                                                                                                             

رسش مغز قبل از تولد                                                                                     

 

به گامت بارور شده توسط اسپرم تخمک میگویند.تخمک وقتی که به رحم مادر میچسبد دارای دو لایه است .لایه بیرونی ولایه درونی.لایه بیرونی تخمک به سه لایه دیگر تقسیم میشود .1-مزودرم .2-اندودرم.3-اکتودرم.

 سیستم  عصبی از لایه اکتودرم به وجود می آید

 

مراحل رشد قبل از تولد

1. مرحله زیگوت(باروری تا سه هفته):هنوز سیستم عصبی شکل نگرفته .
2. مرحله رویان(سه تا هشت هفته):رشد سریع دستگاه عصبی آغاز تولید سلولهای عصبی-عدم وجود فعالیت حرکتی یا عصبی .
3. مرحله جنین(هشت ماهگی تا تولد):رشد سریع دستگاه عصبی - تکمیل تعداد سلولهای عصبی و سپس رشد آنها – وجود حرکات باز تابی که تابع نخاع شوکی و ساقه مغز است .

 مراحل رشد قبل از تولد با نگاهی دقیق تر

4. 2-8هفتگی(رویانی): مغز ونخاع شوکی ابتدایی نمایان میشوند
5.  نیمه دوم ماه اول :همزما ن با پیدایش 3لایه سلولی (مزودرم –اندودرم –اکتودرم)دستگاه عصبی تشکیل میشود (ازلایه اکتودرم).اکتودرم برای ایجاد مجرای عصبی تا میشود که نخاع شوکی ومغز ازآن بوجود می آید.
6. 9-12هفتگی: افزایش سریع در اندازه بدن ،دستگاه عصبی ،اندامها وعضلات سازمان یافته ومتصل میشوند (تواناییهای رفتاری جدید ، لگد زدن ، انگشت مکیدن ، دهان باز کردن وتمرین تنفس)
7. 13-24هفتگی: تعداد نورونها مغز کامل شده است
8. 25-38هفتگی: رشد سریع مغز باعث میشود که تواناییهای حسی ورفتاری گسترش یابند

 دوره جنینی(ماه سوم): اندامها عضلات ودستگاه عصبی شروع به سازمان یافتن ومتصل شدن میکنند (جنین لگد میزند دستهایش را خم میکند ومشت میکند ، انگشتان پاهایش راخم میکند دهانش را باز وبسته میکند وحتی شستش را میمکد)

دوره سه ماهه سوم : مقطع زمانی که جنین میتواند زنده بماند .اگر نوزاد بین ماه 7-8 متولد شود معمولا به کمک تنفسی نیاز دارد گرچه مرکز تنفسی مغز جا افتاده است  کیسه های ریز هوا در ششها برای مبادله دی اکسید کربن با اکسیژن هنوز آماده نیستندد

                                                                                                    

نکته:

به نظر تانر پس از هفتمین ماه زندگی هیچ یاخته عصبی تشکیل نمیشود اما سلولها وفیبر ها ی عصبی بزرگ تر میشوند وظاهرا آنها به گونه ای متفاوت تغییر می یابند

در سن 3ماهگی زندگی درون رحمی قشر  بندی مخ صورت گرفته وظاهرا همان است که در بزرگسالی دیده میشود .از آن پس سسیتوپلااسم سلولها افزایش می یابد .

 

رسش مغز در کودکی

 

نوباوگی ونو پایی(تولد تا2 سالگی)

 

هنگام تولد مغز از هر ساختار دیگر جسمانی به اندازه بزرگسالی آن نزدیکتر است. مغز در هنگام تولد 30%وزن آن در بزگسالی است .

 ترتیب رشد مناطق مغزی با ترتیب ظاهر شدن تواناییها گوناگون در کودکان در حال رشد مطابقت دارد .مثلا رشد سیناپسی در قشر شنوایی وبینایی از 3-4ماهگی (پس از تولد)تاپایان سال اول زندگی روی میدهد یعنی دوره ای که ادراک بینایی وشنوایی به نحو چشمگیری رشد میکند  .

بعد از تولد نورونها شبکه ای پیچیده اتصالات سیناپسی را تشکیل میدهند.

ازبین مناطقی که مسئول حرکت بدن هستند نورونهایی که سرو دستها راکنترل میکنند قبل از نورونها یی که که تنه وپاهاراکنترل میکنند اتصالات تشکیل میدهند.

یکی از آخرین مناطق قشر مخ که رشد میکند ومیلین دار میشود قطعه های پیشانی است که مسئولیت تفکرخصوصا هشیاری،بازداری تکانه ها وتنظیم رفتار ازطریق برنامه ریزی رابرعهده دارد .

 جریا ن تمایز وتفکیک سلولهای عصبی که شامل بزرگ شدن  سلولهای عصبی –شکل گیری ارتباط هر نورون با نورون دیگر وآغاز به عمل است پس از تولد شروع میشود واحتمالا تا سنین بزرگسالی ادامه می یابد .بخشی از این جریان بدو ن تاثیر محرک های بیرونی است اما غالبا تجارب فرد در انتخاب –نگهداری وقوت بخشیدن به ارتباطات خاص میان نورون ها نقش مهمی را ایفا میکند .

 

جانبی شدن وانعطاف پذیری قشر مخ :

 هنگام تولد نیم کره ها جانبی شدن راآغاز کرده اند .اغلب نوزادان وقتی به صداهای گفتاری گوش میکنند در نیکره چپ فعالیت امواج الکتریکی بیشتری نشان میدهند در مقابل نیمکره راست به صداهای غیر گفتاری ومحرکهایی مثل مایع ترش مزه بیشتر واکنش نشان میدهد .جانبی شدن در 8-10 سالگی کامل میشود .مغز جانبی شده قطعا انطباقی است .جانبی شدن مغز در مقاسیه بازمانی که هردو طرف قشر مخ دقیقا وظایف یکسان انجام میدادند تنوع بسیار بیشتر استعداها راممکن میسازد

در سال اول تراکم سیناپسی افزایش می یابد ولی در 10 ماهگی متوقف میشود واز یک سالگی تا پایان عمر کاهش می یابد .این بدان معناست که مهارتهای دانشی که کودکان خرد سال می آموزند غالبا همراه است با گسترش وتقویت بر خی سیناپسها ومحدود شدن برخی دیگر نه اضافه شدن سیناپس جدید .

رسش طبیعی زمینه لازم رابرای بروز کنشهای روان شناختی فراهم میکند ولی شرایط تحریک کننده محیطی برای پیشرفت وادامه آن لازم است

هر توانایی(حرکتی –کلامی شناختی...)مربوط به مراکز خاصی از مغز میشود وتا آن مراکز مغزی رشد نکرده آن توانایی بروز پیدا نمیکند وآموزش هم فایده ای ندارد .

عملکرد های انسان محصول تعامل پیچیده سخت افزار زیستی مغز ونظام عصبی وسایر اندامها ومجموعه وسیع وگوناگونی از وقایع خارجی است  که ذهن وبدن آدمی را به خود مشغول میدارد

 

جهشهای رشد مغز ودورههای حساس رشد :

 دوره های حساس برای مغز زمانی است که تشکیل سیناپسها به اوج خود رسیده هاند وآماده اند تااز محیط محرکاتی را دریافت کنند ومحرومیت حسی بررشد مغز تاثیر سو فراوانی دارد .چندین جهش در قطعه پیشانی که به تدریج به سایر نقاط مغز گسترش مییابد در سال اول زندگی یافت میشود

3-4 ماهگی :به صورت ارادی کودک به سوی اشیا دست دراز میکند

حدود 8ماهگی :سینه خیز رفتن وجستجو برای اشیا پنهان راآغاز میکند

حدود 12 ماهگی راه میروند ورفتار جستجوگرانه پیشرفته تری نشان میدهند

5/1-2 سالگی :زبا ن شکوفا میشود

جهشهای دیگر در 9-12-15-18سالگی بروز میکند وبیان گر پیدایی واصلاح تفکر انتزاعی است

 تولید انبوه سیناپسها میتواند علت جهشهای رشد مغز در 2سال اول زندگی باشد .رشد شبکه های عصبی وپیچیده وکارامد تر  به علت کاهش سیناپسی –میلین دار شدن واتصالات دروتر بین قطعه های پیشانی وسایر مناطق مغزی میتواند سایر جهش های مغزی را توجیه مند .البته محققین معتقدند آنچه به رشد مغز کودک در هر یک از این دوره های حساس رشد کمک میکند تجربه است

بازتابها

        بازتابها منظم تریت الگوهای رفتاری نوزاد هستند .اغلب بازتابهای نوزاد در 6ماه اول ناپدید میشوند .محققین معتقدند علت آن این است که با رشد مغز        کنترل ارادی بر رفتار به تدریج افزایش می یابد .

بازتاب جستجوی سر پستان

بازتاب مورو

بازتاب شنا

بازتاب بابینسکی

بازتاب داروین

بازتاب راه رفتن

بازتاب ته پا

 

اوایل کودکی 2-6سالگی :

 مغز از 70%به90%وزن خود در بزرگسالی افزایش میابد .با ادامه میلنه دار شدن وکاهش سیناپسی کودکان در انواع مهارتها نظیر هماهنگی جسمانی ادراک توجه حافظه  زبان تفکر منطقی وتخیل پیشرفت میکنند

نیمکره ها: نیمکره ها با سرع متفاوتی رشد میکنند نیم کره چپ در اغلب کودکان بین 3-6 سالگی جهش رشدی چشمگیری دارد وبعد وضعیت ثابتی به خود میگیرد (مهارتهای زبان که معمولا در نیمکره چب جای دارند در اوایل کودکی با سرعت چشمگیری رشد میکنند ).در مقابل نیمکره راست در اوایل واواسط به کندی رشد میکند ودر 8-10 سالگی جهش کمی دارد (مهارت های فضایی مانند یافتن مسیر از محلی به محل دیگر –کشیدن تصاویر –تشخیص دادن اشکال هندسی به تدریج در دوران کوکی ونوجوانی پرورش می یابند

 

2-6سالگی

      علاوه بر کرتکس سایر قسمت های مغز در اوایل کودکی رشد خوبی میکنند.

در عقب وپایه مغز مخچه قرار دارد .رشته هایی که مخچه را به قشر مخ وصل میکند بعد از تولد میلین دار میشوند ولی این فرایند تا 4 سالگی کامل نمیشود

ساخت شبکه ای :یکی از ساختار های مغز که گوش به زنگ بودن وهشیاری را حفظ میکند در اوایل کودکی تا نوجوانی میلین دار میشود 

جسم پینه ای میلین دار شدن جسم پینه ای تا پایان سال اول زندگی آغاز نمیشودد .در 4-5سالگی رشد آن خیلی پیشرفت کرده به کارایی تفکر کمک میکند

 

6-11سالگی

     در 6سالگی مغز به90%وزن آن در بزرگسالی میرسد وبد نآهسته به رشد خود ادامه میدهد.

در این دوران مغز به دو تغییر اساسی در پردازش اطلاعات کمک میکند

افزایش توانایی پردازش اطلاعات :بین 6-11 سالگیزمان لازم برای پردازش اطلاعات در انواع تکالیف شناختی کاهش می یابد .این از افزایش سرعت تفکر براساس تغییرات در مغز خبر میدهد که احتمالا علت آن ادامه میلین دار شدن وکاهش سیناپسی در مغز است

افزایش بازداری شناختی :گرچه بازداری شناختی یعنی مقاومت کردن دربرابردخالت  اطلاعات نامربوط –از زما ن نوباوگی به بعد بهبود می یابد .دراواسط کودکی پیشرفت چشمگیری دارد .اعتقاد براین است که علت بازداری شناختی رشد بیشتر قطعه پیشانی قشر مخ است .بازداری شناختی با پاک کردن اطلاعات غیر ضروری از حافظه فعال به مهارت های پردازش اطلاعات کمک میکند  .

منابع:

1)برک، لوراای((روانشناسی رشد.ج1)) ترجمه یحیی سیدمحمدی،تهران،ارسباران1385

2)لطفآبادی،حسین وهمکاران((روانشناسی رشد.ج1))تهران،سمت1385

3)منصور،محمود((روانشناسی ژنتیک)) تهران،سمت 1385

 

                                      تهیه : سعید فرمانی  و حلیمه ابراهیمی