تعلیم و تربیت

لکنت زبان قسمت اول

شنبه 88/4/6 7:38 عصر| لکنت زبان | نظر

مقدمه

یکی از هدف های آموزش و پرورش کمک به کودکان برای کسب قدرت بیان مطالب به صورت مطلوب است. معلمان و والدین با آگاهی از این که زبان ابزاری است برای بیان اندیشه ها و عقاید، مطالب و خواسته ها و برقراری ارتباط با دیگران است، می توانند ضمن آشنایی با انواع زبان و به کار گیری روش های رشد زبان، قدرت بیان را در فرزندانشان بهبود ببخشند، چرا که اساسی ترین توانایی های تحصیلی، یعنی خواندن و نوشتن، مبتنی بر فعالیت های پیچیده ای است که مستقیما با درک زبان ار تباط دارند.

با وجود بمباران های تصویری که در زندگی روزمره ما وجود دارد، باز هم زبان مهمترین وسیله ارتباطی ما به شمار می رود. بنا براین اگر در این حوزه آسیبی وجود داشته باشد حتما ارتباط فردر دچار اختلال می شود. صحبت کردن با یکدیگر و در میان گذاشتن افکار، جزو نیاز های اساسی انسان است. زبان به کودک این امکان را می دهد که نگرانی ها و احتیاجات خود را بیان کند، شادیهایش را در میان بگذارد و با انسانهای دیگر ار تباط برقرار کند. برای کسی که می تواند بدون اشکال صحبت کند، صحبت کردن امری عادی است. به هر حال اگر رشد زبانی حاصل نشود یا بسیار کند پیش رود، جای تامل دارد.(انله، بی تا).

یکی از پیچیدگی های اختلالات گفتاری عارضه لکنت است که اصولا در دوران کودکی، به ویژه در دوران پیش از دبستان، به علل متعدد و نا شناخته ای به وجود می آید.

« مهمترین ابزار انسان برای برقراری ارتباط با یکدیگر، زبان است. زبان ابزاری است برای بیان اندیشه ها و در عین حال بهتر اندیشیدن. کودک نیز برای برقراری ارتباط با دیگران از زبان استفاده می کند. تکامل زبان در کودک از ویژگی هایی برخوردار است که آگاهی از ‌‌آنها در شناخت هرچه بهتر کودک موثر است»( احدی و بنی جمالی، 1373، ص166).

تکلم رفتاری بسیار پیچیده است و برای این که کودک بتواند چنین رفتار پیچیده را انجام دهد، به حداکثر کمک دیگران نیاز دارد.

گفتار، آواها یا واژه هایی است که برای رساندن منظور یا مفهومی بیان می شوند. تکامل گفتار، دگر گونی صداهای مبهم و نا معلوم به آواها و واژه های واضح و معنادار است. زبان گفتاری در مقایسه با زبان علامتی _ نشانه ای، شکل پیشرفته بیان خواست ها و اندیشه ها است. روند یادگیری گفتار، به دلیل دشواری و پیچیدگی آن، کند تر از روند یادگیری مهارت های دیگر است. کندی روند یادگیری گفتار ناشی از آن است که پیشرفت کارکرد اجزای دستگاه گفتاری مستلزم زمان طولانی است و از سوی دیگر، کودک به آسانی نمی تواند هماهنگی لازم را در به کار گیری این اجزا برقرار کند. میان 12 تا 18 ماهگی، کودک برای گفتار آماده می شود. چنان چه کودک در این دوره آمادگی، زبان نگشاید، به دلیل عدم توانایی در بیان خواسته ها، احساسات و اندیشه های خود ممکن است دچار اختلال های عاطفی شود.

در این زمینه محققان تعاریف و تعابیر گوناگونی از لکنت ذکر کرده اند، اما در این جا به نعریف دکتر «وان راپیر» که متداول ترین و جامع ترین تعریف راجع به لکنت است، اکتفا می کنیم.

وان راپیر بر این باور است که لکنت زمانی پدید می آید که در جریان طبیعی گفتار وقفه ای ناگهانی و غیر طبیعی به واسطه تکرار صداها، هجاها، کلمات و حتی عبارات، کشیده گویی صداها و نیز میان پرانی صداها، هجاها و کلمات و گیر یا قفل شدن دهان ایجاد شود که بعضا با رفتارهایی همراه است. بنا بر این لکنت یک پدیده فوق العاده پیچیده روانی _ حرکتی است که در روند طبیعی گفتار فرد بر اثر تکرار، گیر، کشیده گویی و .... بروز می یابد و به شکل های خفیف، متوسط و شدید ظاهر می شود (افروز، 1363).

در یک جمله می توان گفت: لکنت، اختلال در بعد گفتار است که به صورت لحظه ای و موقتی در جریان گفتار پیش می آید و لحظاتی بعد، گفتار به شکل روان و سلیس ادا می شود. نا گفته نماند که در برخی از کتاب ها دو نوع لکنت به شرح زیر مطرح شده است:

1. لکنت آغازین( اولیه ): این نوع لکنت به حالتی اطلاق می شود که در آن فرد لکنتی تشنج و اظطراب ندارد و نسبت به مشکل خود نا آگاه است. در این نوع لکنت، فراوانی و شدت لکنت فرد و نیز رفتار های وابسته آن بسیار کم می باشد.

2. لکنت پیشرفته( ثانویه ): به حالتی اطلاق می شود که فرد از مشکل خود آگاه است و دارای اظطراب و رفتار های وابسطه می باشد. هم چنین فراوانی و شدت لکنت وی در سطح بالا است(فرازی، 1376).

لکنت زبان شایع ترین نوع اختلال کلامی در کودکان است ، اما در سنین بالاتر هم ممکن است به وجود بیاید که بیشتر وقت ها این مشکل ناشی از تصویری منفی از یک تجربه شخصی است. « بر اساس تحقیقات انجام شده لکنت معمولا قبل از سنین 7-8 سالگی شروع می شود(85% موارد) و به ندرت در سنین بالاتر اتفاق می افتد. گاهی اوقات لکنت زبان کودک 2-5 ساله در اثر ترس کودک از صدایی که خاص حیواناتی مثل سگ، گربه یا تهدید و کتک خوردن و غیره اتفاق می افتد. اما پدیدآمدن لکنت در سنین بالاتر در اثر عوامل فیزیکی مانند: صدمات مغزی و آسیب های روانی _ اجتماعی است»(فرازد و پرکینز، بی تا، ص 45).

در منابع مختلف علل گوناگونی برای لکنت زبان ذکر کرده اند که در اینجا ما آنها را در سه بخش کلی دسته بندی می کنیم:

1. علل عاطفی: مانند ترس های ناگهانی، اظطراب شدید، هیجان های سرکوب شده( نیلی پور، 1380).

2. علل عصبی: در این دیدگاه اختلالات زبانی به کارکرد های ناقص در مغز مربوط می شود. دستگاه درک و تولید زبان در مغز، از بخش های مختلفی تشکیل شده است که هر بخش کار کرد خاصی دارد که آسیب در هر بخش منجر به نوعی اختلال می شود. بخش های اصلی و کارکرد هریک به شرح زیر است:

شکنج گوشه ای: این قسمت شکل دیداری واژه ها به رمز شنیداری در می آید تا آنچه که دیده شده فهمیده شود. اختلال در این قسمت موجب می شود فرد نتواند واژه ها را بخواند و بفهمد، اما می تواند صحبت های دیگران را بشنو و خود نیز صحبت کند( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ورنیکه: در این قسمت رمز شنیداری و معنای واژه ها ثبت می شود. هر گاه قرار است واژه ای بیان شود باید رمز شنیداری آن در ناحیه ورنیکه فعال شود و از طریق یک رشته عصبی به ناحیه بروکا منتقل شود و در آنجا رمز تلفظی مناسب را به کار اندازد. افرادی که در این ناحیه صدمه می بینند معانی واژه های خوانده شده و یا شنیده شده را نمی فهمند این افراد گفتارشان روان است اما فاقد معنا است ( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ناحیه بروکا: ناحیه ای که رمز تلفظی واژه ها را به کار می اندازد و آن را به ناحیه حرکتی مغز می فرستد. این رمز ها توالی فعالیت های عضلانی لازم برای ادای یک واژه را تعیین می کنند. صدمه در این ناحیه موجب اختلال در گفتار می شود، اما درک زبان شفاهی یا نوشتار به هم نمی خورد( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ناحیه شنوایی: ناحیه ای که واژه ی شنیده شده را به رمز شنیداری و معنایی آنها بر می گرداند. صدمه در این نا حیه موجب می شود فرد درک مناسبی از گفته های دیگران نداشته باشد، اما می تواند به راحتی حرف بزند بنویسد و بخواند( اتکینسون و دیگران، بی تا).

ناحیه حرکتی: ناحیه ای که رمز های تلفظی را از نا حیه بروکا می گیرد و به عضلات مر بوط دستور ادای واژه ها را می دهد. ناحیه ای که بیشترین ارتباط را با لکنت زبان دارد همین ناحیه است. اختلال در این ناحیه موجب می شود فرد نتواند واژه ها را صحیح ادا کند اگر چه عضلات دهان و هنجره او سالم هستند، اماپیام های تحریکی نادرستی از مغز به آنها می رسد. افراد دچار این اختلال می توانند براحتی صحبت های دیگران رابشنوند و بفهمند، همچنین در خواندن و درک مطالب خوانده شده مشکلی ندارند ( اتکینسون و دیگران، بی تا).

سیر تولید گفتار در مغز و کار کرد هر ناحیه به شرح زیر است .

مطالبی که قرار است بیان شوند در ابتدا باید در ناحیه ورنیکه رمز گردانی شوند و رمز شنوایی و معنایی آنها به کار افتد و به ناحیه ور نیکه انتقال یابد. سپس ناحیه ورنیکه رمز تلفظی کلمه را به کار می اندازد و به ناحیه حرکتی می فرستد، در ناحیه حرکتی رمز حرکتی کلمه به کار می افتد و به اندام های تولید زبان مانند دهان و هنجره پیام های حرکتی فرستاده می شود، سپس اندام های حرکتی به کار می افتند و واژه ادا می شود. البته برای مطالبی که خوانده میشوند ابتدا باید واژه ی دیده شده به شکنج گوشه ای رفته و در آنجا شکل بصری واژه به رمز شنیداری آن در ناحیه ورنیکه ربط داده می شود و واژه با معنا می شود، سپس سایر مراحل مانند بالا در پی می آید( اتکینسون، بی تا).

3. علل زیستی: در این مورد اختلال در گفتار به علت نواقصی در عضلات تولید گفتار است، مانند نقص ماهیچه های دهان، نقص در هنجره و نقص های کارکردی و ساختاری دیگر. در اینجا ساختار مغر و نواحی تولید زبان سالم هستند اما پیام هایی که به عضلات تولید زبان می فرستند اجرا نمی شود( نیلی پور، 1380)

لکنت کودک در محیط مدرسه در مقابل دوستان، معلمان، مدیر و دیگر افراد مدرسه او را عذاب می دهد و به همین دلیل گاهی او سعی می کند خود را از دید آنها پنهان کند، از این رو باید به او کمک کرد تا با این مشکل کنار بیاید. به کودک بگویید در صدد آن نباشد تا لکنت خود را در مقابل دیگران پنهان کند. باید به او آموزش داد که چگونه با مشکل خود کنار بیاید و برای رفع آن تمام سعی خود را بکند.

به طور تقریبی همه کسانی که لکنت دارند به جای اینکه در کلاس به سوالات جواب دهند، می گویند « نمی دانم»، در حالی که جواب سوال را می دانند. در آن لحظه کودک از ترس لکنت رها می شود، اما بعد احساس کسالت می کند، زیرا توانایی واقعی خود را ظاهر نساخته است. دانش آموز لکنتی معمولا به هنگام خواندن کتاب، برای پیش گیری از لکنت به خط های بالا وپایین توجه می کند، چون او نگران است که او در خواند ن دچار مشکل شود (گلاور و برونینگ بی تا).

در واقع دانش آموز لکنتی خواندن خود را پیش بین می کند. علت قفل یا لکنت او هم از یک طرف ترس از لکنت و از طرفی دیگر تجربیات تلخ گذشته است به نحوی که او را تهدید می کند. اگر در هنگام خواندن دچار مشکل شود و دانش آموزان دیگر به او بخندند، این تجربه تلخ در روند خواندن کودک از روی مطلب اثر خواهد نا مطلوب به جای می گذارد و احساس ترس و تشویش بیش تری به وجود می آورد.

دانش آموزان لکنتی در هنگام خواندن مطلب در مقابل دانش آموزان دیگر، چون فکر می کنند در هنگام مکث کردن و لکنت، شنونده خود را در انتظار گذاشته است، سعی می کند برای رفع این مشکل و فشار زمانی موچود سریع تر صحبت کند یا مطلب را بخواند، به همین دلیل بیشتر دچار لکنت و مکث می شود.کودکانی که لکنت دارند برای رهایی از مشکل خود سعی می کنند کودکان و هم کلاسی های خود را به نحوی مورد تمسخر قرار دهند، مثلاً همکلاسی چاق خود را تمسخر می کند.

«هیچ کس به طور قطع نمی تواند بگوید که لکنت ارثی است یا نه، نقش وراثت کاملاً پیچیده است، ولی دانشمندان به این نتیجه رسیدند که مشکلات گفتار وزبان به نوعی ژنتیکی است. با این حال اگر وراثت عاملی در بوجود آمدن لکنت باشد نقش آن کاملا مبهم است مانند رنگ چشم و مو که قابل پیش بینی نیست»(فرازی، 1376، ص12).

مطالعات متعدد نشان داده اند که شیوع لکنت در افراد مذکر نسبت به افراد مؤنث بیشتر است و حتی متذکر شده اند که 4/3 افراد لکنتی را جنس مذکر و 4/1 بقیه را افراد جنس مؤنث تشکیل می دهند(فرازد و پرکینز، بی تا، ص79).

همواره برای صاحب نظران و پژ‍وهش گران این سوال مطرح بوده است که افرا لکنتی از لحاظ توانمندی های ذهنی و فرایند های آلی قشر مخ و به عبارتی از لحاظ هوشی نسبت به افراد عادی در چه وضعیتی قرار دارند؟ در این مسیر برخی به صراحت بیان کرده اند که افراد لکنتی دارای هوش بهر پایین تری اند. این امر محققان را برانگیخت تا تدابیر لازم را برای یافتن نتیجه قطعی و دقیق به کار گیرند که با پیشرفت علم روان شناسی و ابداع آزمون های هوش، مطالعات و آزمایش های گوناگون انجام گرفته است.

به عنوان نتیجه نهایی می توان گفت که گرچه لکنت ممکن است در بین همه افراد ( تیز هوش ، دارای هوش معمولی و حتی افراد عقب مانده ذهنی) اتفاق بیفتد، اما بر حسب نتایج اکثر تحقیقات، هیچ گونه رابطه ای بین هوش و لکنت نمی توان قائل شد (فرازد و پرکینز، بی تا، ص79).

افراد چپ دست بیشتر از افراد دیگر ممکن است دچار لکنت شوند. بر طبق یافته های موجود ، حدود 30% افراد لکنتی را چپ دستان تشکیل می دند، زیرا مرکز گفتار نیز دز افراد چپ دست در نیمکره چپ مغز است که الگوی بسیار پیچیده ای دارد. بنا بر این این حالت سبب نا هماهنگی هایی در سازمان دهی و بر نامه ریزی و اجرای گفتار می شود و گاهی به صورت لکنت قابل مشاهده است (فرازد و پرکینز، بی تا).

لکنت زبان قسمت دوم

شنبه 88/4/6 7:36 عصر| لکنت زبان | نظر

تظاهرات و حالت های فرد لکنتی:

افرادی که دچار لکنت اند مشخصه ظاهری ندارند و مانند دیگر افرادند و تنها با صحبت کردن نمایان می شود که آنها لکنت دارند. به همین علت این قبیل افراد از صحبت کردن با افراد غریبه خود داری می کنند، چون می ترسند لکنتشان هنگام صحبت کردن با دیگران آشکار شود. فرد مبتلا به لکنت زبان، برای رهای از لکنت، نهای سعی خود را می کند که در صحبت هایش دچار لکنت نشود، ولی با این حال باز هم دچار لکنت خواهند شد. بنا بر این نبای به او تذکر داد که تمام سعی خود را بکند تا هنگام صحبت، لکنت نداشته باشد. کودک لکنتی در دوست شدن با دیگران دچار مشکل می شود واین مسئله او را پریشان خاطر می کند.کودکی که دچار لکنت زبان است می خواهد دیگران به جای او صحبت کنند، زیرا در هنگام صحبت کردن احساس شکست می کند. والدین اظهار می کنند وقتی کودک نزد ما است زیاد صحبت نمی کند، همچنین علاقه زیادی به تنهایی دارد. در حقیقت کودک سعی می کند از موقعیت هایی که مجبور به صحبت کردن است اجتناب کند وبه تنهایی پناه می برد، زیرا از دچار شدن به لکنت می ترسد. او احساس می کند که دیگران درک نمی کنند او چه احساسی دارد، زیرا خودشان در چنان موقعیتی نبوده اند. گاهی مواقع کودک لکنتی مایل به صحبت کردن نیست با این که می داند چه می خواهد بگوید و گاه ممکن است در موقعیت های خاص از صحبت کردن اجتناب کند. اما در بیشتر مواقع دلیل ترس او از صحبت کردن، عکس العمل های طبیعی افراد است که در مقابل وقایع غیر طبیعی از خود نشان می دهند. دیگران باید درک کنند که این مسئله جنبه های خاصی از لکنت اند که نباید کودک به خاطر آنها خجالت بکشد یا در صدد پنهان کردن آنها باشد. همچنین این موضوع را باید در نظر داشت که لکنتی بودن همراه با مسائل آن بدین معنا نیست که فرد لکنتی آدمی دیوانه یا غیر طبیعی است، زیرا کودک عکس العمل هایی از خود نشان می دهد که در شرایط خاص طبیعی اند.

1. تکرار: بارز ترین و مهمترین وی‍‍ژگی گفتار فرد لکنتی تکرار است. فرد لکنتی به طور ناگهانی و غیر ارادی صداها، کلمات و عبارات را تکرار می کند. مانند: ب بب بب بب بابا.

2. کشیده گویی: یکی از مواردی که در افراد لکنتی فراوان دیده میشود« کشیده گویی» یا طولانی ادا کردن است. کشیده گویی عبارت است از طولانی ادا کردن کلمات، هجاها، صداها( به ویژه واکه ها) مانند آ....آذر.

3. گیر یا قفل: گاهی اوقات فرد لکنتی در اثر انقباض های ناگهانی و غیر ارادی دستگاه متولی گفتار، به ویژه حنجره ولب ها ، برای لحظاتی کوتاه از گفتن کلمه یا عبارت باز می ماند و وقفه ای در استمرار گفتار پیش می آید( دهان قفل می شود) و پس از رفع انقباض اندام گفتاری، کلمه مورد نظر به تندی و با شتاب بیان می شود. این حالت به درجه وشدت لکنت بستگی دارد.

4. تغییر صدا: وقتی یکی از علائم لکنت در فرد متظاهر می شود، صدایش هم از نظر بلندی، شدت، ارتقاع(زیر وبمی) و کیفیت، دستخوش اختلال می شود. این تغییرات در افراد لکنتی فقط در زمان وقوع لکنت رخ می دهد.

5. سرعت نا موزون: سرعت گفتار فرد لکنتی اغلب آهسته است و ریتم منظمی ندارد. این حالت زمانی است که فرد در جریان گفتار مبتلا به لکنت شود و در بقیه موارد احتمال دارد که معمولی یا اندکی سریع تر از حد معمول باشد.

6. میان پرانی یا میان اندازی: در افراد لکنتی زیاد دیده می شود که صدا ها، هجاها، کلمات یا عباراتی را به میان صحبت خود می آورند تا فاصله بین کلمات و جملاتشان را پر کنند و به عبارتی لکنت خود را پنهان سازند.

7. مکث یا توقف: تنفس افراد لکنتی با افرا د غیر لکنتی تفاوت دارد. افراد لکنتی تفاوتهای قابل ملاحظه ای در الگوهای دم وباز دم از خود نشان می دهند. البته ظرفیت دم و باز دم افراد لکنتی در حالت غیر گفتاری فرقی با افراد لکنتی ندارد. توقف یا مکث در فرد لکنتی ممکن است جنبه فیزیو لوژیک نداشته باشد و بر اثر عادت های غلط ایجاد شده باشد و ممکن است فیزیولوژیک باشد( مکث تنفسی) که خود به دو حالت« دم صدا دار» (صحبت همراه با صدا است) و « باز دم بیش از حد» ( بین جملات همگام صحبت فاصله کوتاهی می افتد)( فرازی، 1376).

الف) اعتماد به نفس پایین.

ب) احساس عدم امنیت .

ج) ترس از لکنت در مقابل دیگران.

ه) ضعف و نا امیدی در رسیدن به هدف.

و) هیجان زدگی در هنگام صحبت کردن.

ز) خستگی یا فشار روانی زیاد.

ح) تند و سریع صحبت کردن.

ط) مشاهده عکس العمل های دیگران در مورد لکنت.

هیچ کس علاج قطعی برای لکنت پیدا نکرده است. البته گاهی اتفاق هایی می افتد که استثنا هستند، نه قانون.

پدر و مادری که در درمان فرزندشان بیش از حد نگرانی نشان دهند، کودک را نسبت به مشکل خود بیش از پیش آگاه می کنند و در نهایت کودک نسبت به گفتار خود بیش از پیش حساس شده، و ممکن است مقاومت منفی نشان دهد.

در حقیقت دیدگاه مثبت یا منفی دیگران در مورد لکنت می تواند در فرد لکنتی هم همان دیدگاه را ایجاد کند. عکس العمل دیگران در مورد لکنت می تواند در فرد لکنتی هم همان دید گاه را ایجاد کند. عکس العمل های دیگران نسبت به لکنت کودک است که او را بیزار می کند، در این زمینه معمولا مشاهده شده است که والدین مرتکب عکس العمل های مختلفی مانند: احساس نگرانی ، اعتراض، تنبیه، تحقیر، تعجیل وتجویز می شوند که این موارد می تواند تاثیر جبران ناپذیری بر گفتار کودک داشته باشد.

به عبارت سا ده تر عکس العمل های والدین به گونه های زیر است:

چرا بچه من اینگونه حرف می زند؟ ( نگرانی)

بچه، چرا اینطور حرف می زنی؟(اعتراض)

حرف نزن بچه.(تنبیه)

خجالت نمی کشی اینطور حرف می زنی؟(تحقیر)

زود باش حرف بزن کار دارم.(تعجیل)

آرام تر صحبت کن.(تجویز)

برای اکثر افراد لکنتی گاه مسائل و مشکلاتی پیش می آید که بر احساس و رفتار آنها تاثیر می گذارد. برخی والدین اظهار می دارند که بیشتر از آنکه از لکنت فرزندشان ناراحت شوند، عصبانیت، برخورد تند و بی ادبانه کودک به هنگام لکنت آنها را ناراحت می کند.

کودک دچار لکنت هنگام تلفظ کلمات سخت به گلو ، سینه و دهان خود فشار وارد می کند. بهترین کمک به افراد لکنتی این است که به آنها اجازه دهیم جملات و کلمات ناتمام خود را تمام کنند. نباید کودک دچار لکنت را از انجام کارهایی که نیاز به صحبت کردن دارد ، منع کرد. اجازه بدهید او در جمع و گروه ها شرکت کند و به او مسئولیت برخی کارها را بدهید، به طوری که به کودک از نظر روانی لطمه ای وارد نشود (فرازد و پرکینز، بی تا).

افراد لکنتی با تحت درمان قرار گرفتن توسط یک گفتار درمانگر و امید بیش تر به بهبود داشتن، راحت تر و با دید باز تری می تواند بر لکنت خود غالب شود که باور های خود را تغییر دهد. فرد لکنتی با کار و تلاش خود و شاید هم کمک گرفتن از دیگران می تواند به مرحله ای برسد که نیاز نباشد از موقعیت هایی که می ترسد در آن دچار لکنت شود، اجتناب کند یا لکنت خود را مخفی سازد، بلکه می تواند نحوه صحبت کردن خود را تغییر دهد.

زبان کودکان به تدریج بین سه تا پنج سالگی رشد می یابد. شتاب در حرف زدن، جابجایی کلمات و حروف الفبا یا لکنت زبان هم می تواند در این مرحله به طور عادی بروز کند. فردی که دچار لکنت زبان است بیشتر از نوعی تعارض نا خود آگاه رنج می برد. او از یک طرف نیاز دارد حرفی را با یک نفر در میان بگذارد و از طرف دیگر می ترسد هنگام حرف زدن اصول صحیح حرف زدن را رعایت نکند و اشتباهی مرتکب شود.کودکان خیلی زود به اشتباهات خود پی می برند. برای این که آنها را برای اشتباهات کلامی شان خجالت زده نکنیم باید بگذاریم همان طور که می توانند صحبت کنند و همیشه خودمان به عنوان الگو با آنها درست و واضح صحبت کنیم. لکنت زبان هم مانند دیگر اختلالات گفتاری باید هرچه زود تر توسط متخصص گفتار درمانی در مان شود. برای این که ترس کودک از حرف زدن ازبین برود، تا جای ممکن نباید غلط های گفتاری او را به رخش کشید. در عوض گوش دادن با صبر و حوصله به حرف های کودک مهم است. بنا بر این پدر و مادر و مربیان او نباید کاری کنند که کودک کمتر حرف بزند.

اتکینسون، ریتال ال و دیگران(بی تا). زمینه روانشناسی هیلگارد. ترجمه حسن رفیعی(1385). تهران: ارجمند.

احدی، حسن و بنی جمالی، شکوه السادات(1373). روان شناسی رشد،. تهران: نشر بنیاد.

افروز، غلام علی(1363). روان شنای و آموزش و پرورش کودکان استثنایی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

انله، ایزولده(بی تا). مشکلات رفتاری کودکان. ترجمه سپیده خلیلی(1383). تهران: پیدایش.

گلاور، جان ای و برونینگ، راجر اچ(بی تا). روانشناسی تربیتی. ترجمه: علینقی خرازی(1373)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

فرازد، جین و واچ پرکینز، ویلیام(بی تا). آیا لکنتی هستید. ترجمه: منصور وحدتی زاده(1373)، تهران: دارالفکر.

فرازی، مرتضی(1376). آسیب شناسی ناروانی گفتار. تهران: انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.

نیلی پور، رضا(1380). زبان شناسی و آسیب شناسی زبان. تهران: هرمس.